Yeni Boğazlar Sözleşmesi

Yeni Boğazlar Sözleşmesi:

Atatürk Lausanne’ın uygulanması ile ilgili sorunları çözümleyip komşu ve Türkiye ile ilgili devletlerle dostça ilişkiler kurduktan sonra, dikkatini 2 önemli mesele üzerinde yoğunlaştırdı. Bunlardan biri Boğazların statüsü, diğeri ise Hatay meselesidir.

Türkiye özlemini duyduğu barışa ulaşabilmek için, Lausanne’da Boğazların statüsü konusunda ödün vermek zorunda kalmıştı. Buna göre, Boğazlar’dan serbest geçişin sağlanması için Çanakkale ve İstanbul Boğazlarının kıyıları ile Marmara denizindeki adalar askersizleştirilmişti. Boğazlardan geçişi düzenlemek üzere bir Boğazlar Komisyonu kurulmuştu. Askersiz hale getirilen bölgenin herhangi bir saldırıya karşı güvenliğini, antlaşmaya imza eden devletlerle Milletler Cemiyeti garanti altına almışlardı.

1930’dan sonra meydana gelen olaylar, Mançurya’nın Japonya tarafından işgali, Habeşistan’ın İtalya tarafından istilâsı, Almanya’nın Versailles Antlaşması’nın hükümlerine rağmen silâhlanmaya başlaması ve Renanya’yı işgali, silâhsızlanma ve ortak güvenlik çalışmalarının başarısızlığı gibi olaylar, Boğazlarla ilgili Milletler Cemiyeti garantisinin etkisizliğini ortaya koymuştu. Bu durumda Türkiye milletlerarası arenada  Boğazların silâhsızlandırılmasının ülkenin güvenliği açısından oluşturduğu sakıncaları defalarca gündeme getirdi.

Antlaşmaların silâh zoruyla değiştirildiği bir ortamda, Türkiye’nin anlaşma ve uzlaşma yolunu seçmesi olumlu etkiler yarattı. İtalya’nın emperyalist siyasetinden rahatsız olan İngiltere Türkiye’yi destekledi. Boğazlarla en fazla ilgili olan devletlerden Sovyet Rusya, Lausanne’da Boğazların askersizleştirilmesine karşı çıkmıştı. Kendi güvenliği açısından Boğazların Türk egemenliğinde silahlandırılmasını desteklemekteydi. Balkan Paktına dahil ülkeler de Türkiye’nin yanında yer aldılar. Yalnız İtalya çekimser kaldı.

1923 Boğazlar sözleşmesini değiştirmek maksadıyla açılan konferans Montreux’de açıldı. Yeni sözleşme 20 Temmuz 1936’da imzalandı. Belge Türkiye, İngiltere, Sovyetler Birliği, Fransa, Japonya, Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve Yugoslavya tarafından imzalandı. 29 maddeden oluşan sözleşme ticaret ve savaş gemilerinin ve hava ulaşım araçlarının geçişlerinin nasıl olacağını belirliyordu. Montreux ile Boğazlar Komisyonu kaldırılmıştı. Boğazların savunulması Türkiye’ye bırakılmıştır. Boğazlardan geçiş, Türkiye ve Karadeniz’de kıyısı olan devletlerin güvenliğini sağlayacak şekilde düzenlenmiştir. Ticaret gemilerine tam bir geçiş serbestisi tanınmıştır. Savaş gemileri için geçiş serbestliği sözleşme hükümleri ile sınırlanmıştır. Karadeniz’de sahili olmayan Devletlerin Karadenize geçirebilecekleri harp gemilerinin tonajı sınırlandırılmıştır.

Antlaşma 20 yıl süreyle geçerli olacaktı. Herhangi bir fesih talebi olmadığından sözleşme halen de yürürlükte bulunmaktadır.499

Montreux sözleşmesi, Atatürk’ün basiretli uzak görüşlü ve sabırlı politikasının parlak bir sonucudur ve Türkiye’ye milletlerarası arenada büyük itibar ve ağırlık kazandırmıştır.