Sèvres Nasıl Bir Düzen Öngörüyor?

B. Sèvres Nasıl Bir Düzen Öngörüyor?

Millî Mücadele’nin, Mustafa Kemal’in eserinin içeriğini anlamak Sèvres getirdiklerinin bilinmesine bağladılar. Sèvres’in içeriğinin bilinmesi, Lausanne’da elde edilenin değerini ortaya çıkarır.

Yakındoğu’ya yeni bir düzen getiren Sèvres antlaşmasına göre, Osmanlı Devleti’nin Rumeli sınırı yaklaşık olarak bugünkü İstanbul il sınırlarına tekabül etmektedir. Doğu Trakya’da sınır, Istranca-Çatalca olacaktır. Böylece Yunanistan Marmara ve Karadeniz’e çıkmakta beş denizli Yunanistan hayalini gerçekleştirmektedir.  İstanbul azınlık hakları gözetilmek ve Sèvres Anlaşmasının hükümleri tamamen uygulanmak şartıyla, Osmanlı Devleti’ne bırakılmıştır! Babıâli, Doğu Anadolu’da muhtemelen Erzurum, Trabzon, Van, Bitlis, Muş illerini içine alması düşünülen Ermenistan’ın kesin hudutlarının  başkan Wilson tarafından çizilmesini peşinen kabul etmektedir. Devletin güneydeki sınır Osmaniye, Antep, Urfa ve Mardin’in kuzeyinden geçmektedir.

Batı Anadolu’da İzmir çevresini içine alan Karaağaç, Kasaba, Ödemiş, Tire’yi kapsayan bölge sembolik olarak Osmanlı hâkimiyeti altında bırakılmaktadır. Osmanlı egemenliğini İzmir’in dış kalesinden birine çekilecek olan Türk bayrağı temsil edecekti! Fakat Osmanlı Devleti egemenliğinin yürütülmesini Yunanistan’a terkedecekti. Yunanistan bölgede asayişi sağlayacak, Hıristiyan ve Müslümanlardan oluşan bir Meclis ile bölgeyi yönetecek ve bölge halkı  Yunan tebaası muamelesi göreceklerdi. Beş yıl sonra Yunanistan isterse bölgede halkoylaması yapabilecekti. Bu beş yıl içinde bölgeye getirilecek Rum göçmenlerle ve türlü yollara Türk nüfusu kaçırılmak suretiyle Enosis’in gerçekleştirilmesi düşünülmüştür.

Anlaşma, Güneydoğuda müstakbel Ermenistan hudutlarının güneyinde, özerk bir Kürdistan’ı öngörmektedir. Anlaşmanın yürürlüğe girmesinden bir yıl sonra, bölge halkının Milletler Cemiyeti’ne bağımsız olmak istediklerini bildirmeleri halinde, Osmanlı Devleti  bu yerler üzerindeki bütün haklarından vazgeçtiğini peşinen kabul etmektedir.

Anlaşmaya göre, devletin başkentinin bulunduğu Boğazlar bölgesi, bayrağı, bütçesi ve teşkilâtı olan uluslararası bir komisyonun denetimine bırakılmıştır. Komisyon galip devletlerin temsilcileri ile Milletler Cemiyeti’ne üye olacak Karadeniz’de sahili olan devletlerin temsilcilerinden oluşacaktır. Komisyon Boğazlardan geçişle ilgili konularda tam yetkiye sahip olup âdeta bir devlet niteliğindedir. 

Osmanlı Devleti anlaşmanın çeşitli maddelerine göre Suriye, Irak, Filistin ve Hicaz’ın bağımsızlıklarını tasdik; Mısır, Sudan, Fas, Tunus, Trablusgarp, Bingazi ve Ege adaları üzerindeki bütün haklarından vazgeçtiğini kabul etmektedir.

Sèvres ile Osmanlı ordusu ücretli bir ordu haline getirilmektedir. Asker miktarı 15.000 asker, 35.000 jandarma ve 700 kişilik Padişah muhafız birliği olmak üzere, tespit edilmiştir.  Bu askeri gücün ağır silâhları ve hava kuvvetleri yoktur. Tahkimat yapılması yasaklanmıştır. Savaş gemileri 600 tonilatonun altında olacak, jandarması müttefik kuvvetler tarafından organize ve kontrol edilecek, bunların subay kadrolarının yüzde on beşi onlardan oluşacaktır. Böyle bir ordunu yurt savunmasını yapması mümkün değildir.

Bundan başka anlaşmanın 206. Maddesine göre, Mondros Ateşkesi’nin bazı maddelerinin yürürlükte kalması kabul edilmiştir! Bunlar müttefiklere gerekli hallerde stratejik yerlerin işgalini öngören meşhur 7. Madde; karışıklıklar halinde altı doğu ilinin işgalini kabul eden 24. Madde; Toros tünellerinin işgaline dair olan 10. Madde; haberleşmenin denetimine ait; 12. Madde ile askerî malzemenin tahribine ait 13. Maddelerdir. Barış anlaşmasında ateşkesle ilgili maddelerin yer alması neyi göstermektedir? Öyle anlaşılmaktadır ki, Müttefikler Anadolu’nun taksiminden vazgeçmiş görünümü altında, istedikleri yeri, istedikleri zaman işgal etmek imkânını ellerinde tutacaklardı. Sözde bağımsız Osmanlı Devleti, daimi bir tehdit altında ve müttefiklerin her türlü keyfî muamelesine açık bir sömürge haline getiriliyordu.

Sèvres’de azınlık hakları genişletilerek müttefiklerin güvencesi altına alınmış, yüzyıllardan beri devam eden Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma imkânı daha da geniş boyutlara ulaştırılmıştır. Ayrıca kapitülâsyonlar yeni kurulan devletlere kadar genişletilmekte ve bu arada Osmanlı vatandaşlarına istedikleri taktirde yabancı vatandaşı olabilmek kolaylıkları sağlamaktadır. Yabancıların bütün vergilerden muaf ve her türlü mesleği icra serbestliği gözönüne alınırsa, devletin az zamanda işe yarar vatandaşlarının önemli bir kısmını kaybetmesi, uzak bir ihtimal değildir.

Osmanlı iktisat ve maliyesi, kurulması öngörülen müttefikler arası bir komisyonun yönetimine bırakılmaktadır. Bu komisyon her türlü ekonomik kararlar, para politikası, gümrüklerin yönetimi, vergi reformu, iç ve dış borçlanma, bütçe ile ilgili konularda mutlak otorite sahibidir. Bu suretle sözde bağımsız devletin hükümet ve millî meclisleri hiçe indirgenmekte, ülkenin tam bir sömürge haline sokulması kolaylaştırılmaktadır.

Üstelik Sèvres’in çizmiş olduğu sınırlar da gerçeği yansıtmamaktadır. Üç devlet Sèvres’de kendi aralarında imza ettikleri “Accord Tripartite” üçlü anlaşma ile Anadolu’yu nüfuz mıntıkalarına ayırmışlardır. Bu taksime göre, Osmanlı  Devleti’ne kalan topraklar eski Ankara, Kastamonu, Sivas ve Bursa illerinin bir kısmını içine almakta, devletin Karadeniz dışında sahili kalmamaktadır. Müttefik devletler buralardaki askerlerini “Hristiyan azınlıkların korunması için kabul edilen tedbirlerin uygulanması ve bunların yürütülmesi hakiki surette sağlanıncaya kadar” tutmak hususunda görüş birliği sağlamışlardır. Aslında nüfuz mıntıkaları, kapalı bir ilhak anlamına gelmektedir. Müttefikler savaş içinde ilân ettikleri barış ilkeleri ve Wilson’un 12. Maddesi hükümlerini gözönüne alarak, nüfuz mıntıkalarını daha sonra ilhak  etmek üzere, kamufle etmişlerdir224.

C. Sèvres Anlaşması’nın Değerlendirilmesi;

Emperyalist devletler, Osmanlı İmparatorluğu’nu parçalamışlar, ganimeti aralarında taksim etmişlerdi. Geride kalan sözde bağımsız Türk Devleti’ni de kendilerinin ekonomik, hukukî ve malî bakımdan mutlak yönetimleri altına alarak tam bir sömürge durumuna düşürmüşlerdi.

Sèvres’den en kazançlı çıkan devlet Büyük Britanya’dır. İngiltere Mısır himayesi, Filistin ve Irak mandası ve zengin Musul petrol bölgesine el koymakla aslan payını almış, Boğazları askersizleştirme ve ulaşım serbestliği sağlamak suretiyle, büyük deniz gücü sayesinde,  Osmanlıyı sindirme ve komünist Rusya’yı tehdit etmek imkânını kazanmıştı. İngiltere Ege’yi bir Yunan gölü yapmakla başka bir kazanç sağlamış oluyordu. Bu kazançlar bir yerde, Fransa ve İtalya’nın aleyhlerinde gerçekleştirilmişti: Fransa’nın Almanya ile İtalya’nın da Adriyatik’le ilgili müşkülleri, bu devletleri  frenlemişti. Fransa, Suriye ve Lübnan mandası ile  Anadolu’daki  nüfuz mıntıkası, İtalya ise Anadolu’daki nüfuz mıntıkası ve Onikiada ile yetinmek zorunda kalmışlardı. Yunanistan Sèvres ile zaferin doruğuna ulaşmış gibidir. Ege bir Yunan gölü haline dönüşmüş, Anadolu’ya Megali İdea’ya ümit verecek şekilde el atılmıştır.

Fakat Sèvres’in kağıt üzerinde sağladığı yararlar ancak uygulama ile gerçekleşebilecektir. Sèvres’i uygulayabilmek için, Mustafa Kemal’in yönlendirdiği Misak-ı Miliye yemin etmiş olan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin işini silah zoruyla bitirmek gerekmektedir.