Serbest Cumhuriyet Partisinin Kapanması

4) Serbest Cumhuriyet Partisinin Kapanması

Bu durum karşısında, Gazi Cumhurbaşkanlığından ayrılıp C.H.P başına geçmeği, böylece anarşi ve irtica eğilimlerini önlemeyi düşünmüştür. Ancak Fethi Bey hiç bir zaman ona  karşı mücadele etmek zorunda kalacağını hatırına getirmemiştir. İnönü’nün deyimi ile “samimî bir inkılâpçı, ileri fikirli, irtica teşebbüslerine hiçbir suretle istidadı olmayan” bir kimseydi 412. Cumhuriyetin kurucusu ile karşı karışa gelmektense partiyi kapatmaya karar verdi413.

Ancak 15 Kasım günü Meclis’te gensoru görüşmeleri esnasında, özellikle halkın serbestçe oy kullanmasının engellendiğini baskıyla karşılaştığını, buna karşılık CHP mensuplarına azamî kolaylıklar gösterildiğini, geçersiz oyların iktidar partisine kaydolduğunu örnekleriyle göstermiş, partisinin Gazi’ye karşı çıktığı iddialarını reddetmiş, Dahiliye Vekilinin kınanmasını istemiştir.

Dahiliye Vekili ve CHP mensupları iddiaları cevaplandırmışlar ve muhalefet partisi ve başkanı hakkında bazı ithamlar ileri sürmüşlerdir. Neticede yapılan oylamada mevcut 231 milletvekilinden 221’i Bakana güvenoyu vermiştir.

Güven oylamasından sonra Fethi Bey, arkadaşlarıyla hazırladığı partiyi kapatma kararını Gazi’ye götürdü. SCP genel sekreteri Nuri (CONKER) Bey’in el yazısıyla kaleme alınan metin şöyledir:

“Tebellür eden son vaziyete göre, Fırkamız, Büyük Gazi hazretlerine karşı, siyasî sahnede mücadele edecek bir mevkie getirilmiştir. Fırkamız doğrudan doğruya Gazi hazretlerinin ısrar, teşvik ve tasvipleriyle vucuda gelmiş ve Büyük reisimizin her iki fırkaya karşı müsavi muavenet ve muamelesine mazhar olacağı teminatını almış idi. Esasen başka türlü siyasî bir teşekküle vucut vermek mes’uliyetini almayı hiçbir zaman hatırımıza getirmedik. Halbuki emri vaki şeklinde tahakkuk eden son vaziyet karşısında bizce başarılması muhal olan bu teşebbüs devam etmek beyhude olacağından Fırkamızın feshine ve keyfiyetin bilumum teşkilâta ve Dahiliye Vekâletine bildirilmesine karar verilmiştir” 16.XI.1930414.

Serbest Cumhuriyet Partisi ancak doksan küsur gün yaşayabilmişti. Gazi’nin özenle kurdurduğu, başlangıçtan itibaren desteklediği bu hareket neden başarısız oldu? Ne gibi sonuçlara yol açtı. Atatürk üzerinde etkisi acaba ne olmuştur?

 Çok partili demokratik rejime girme girişiminin başarısızlığa uğramasında, her şeyden önce mevcut durumu değerlendirmede yanılgıya düşüldüğü görülmektedir. Şöyle ki: Cumhuriyet ilân edileli henüz 7 yıl olmuştur. Hilâfetin kaldırılması ve Osmanlı hanedanının yurt dışına sürülmesinin üstünden altı buçuk yıl, Şeyh Sait isyanından beri beş buçuk yıl, şapka inkılâbından beri beş yıl, İzmir suikastından bu yana dört yıl, hukuk inkılâbından beri dört yıl, harf inkılâbından beri de ancak iki yıl geçmişti. Takrir-i Sükûn yasası bir yıl önce kaldırılmıştı. Türk toplumunun yüzlerce yıllardan beri mevcut yapısını, yaşayışını topyekûn değiştiren bu büyük inkılâpların bu kadar kısa bir zamanda tamamen hazmedildiğini zannetmek yanıltıcı olmuştur. İnönü’nün deyimi ile “her yerde birikmiş olan gerginlikler, bütün inkılâpların tortuları kendiliğinden yeşermiş ve bunlardan kurtulmak için, hepsinden kurtulmak için Serbest Fırkanın bir vasıta  olarak kullanılması arzusu” genelleşmiştir415. Parti, şikayetleri birikenler, ekonomik sıkıntıdan bunalanlar, inkılâp karşıtı kişilerin odaklandığı bir kuruluş haline gelme eğilimi göstermeye başlamıştı. O zamana kadar rehavet içinde bulunan C.H.P teşkilâtı iktidarı kaybetme ihtimalinin hırçınlığı içinde, gerginliği tırmandırmış, Gazi ile Fethi Beyi karşı karşıya getirmek politikasını başarı ile uygulamıştı. Halkta ikiye bölünme emareleri ortaya çıkmıştı. Eserinin tehlikeye gireceğini gören Gazi M. Kemal bizzat mücadele etmek kararını verince, Fethi Bey partiyi kapatmaktan başka çare göremedi. Fethi Bey inkılâp taraftarı ve liberal fikirli bir devlet adamıydı. Muhatap olarak devletçi ve otoriter bir yönetim uygulayan İsmet Paşa’yı almıştı. Atatürk ile mücadeleyi hiç aklına getirmemişti. S.C.P’nin ilk seçimde iktidarı ele almak istemesi de olayları hızlandırmıştır.

Bu denemenin başarısızlığa uğraması, Atatürk’ün henüz sağlığında çok partili demokratik yönetime geçmek arzusunun gerçekleşmesini engelledi.

Serbest Cumhuriyet Partisi denemesi bir takım önemli sonuçlar doğurmuştur.

Serbest Cumhuriyet Partisi deneyimi mevcut rejimin henüz demokrasiye hazır olmadığını ortaya çıkardı.

Diğer taraftan idareci kadronun iyimserliğine rağmen, halkın idareden hoşnut olmadığı, halk ile idare arasında kan dolaşımı eksikliği bulunduğu, ekonomik şartlardan bunalan halkı memnun edecek tedbirler alınmasının gerekli olduğu anlaşıldı.

S.C.P denemesinin en önemli sonuçlarından biri de, inkılâpların zannedildiği ölçüde yeterince hazmedilmediği ortaya çıktı. Bunun sebebi C.H.P’nin halkdan kopuk bir hale gelmesiydi. Bu durumu telâfi için C.H.P’nin halk ile ilişkileri besleyecek şekilde yeniden yapılanması, halkın siyasî eğitimini sağlayacak kurumlar oluşturması gerektiği görüldü.

Bir süredir halkla teması azalan Gazi durumu bizzat görmek halkın nabzını tutmak, şikayetlerinin nedenlerini anlamak maksadıyla uzmanlardan oluşan bir heyetle, üç ayı aşan bir yurt gezisine çıktı416. Gezi sonucunda, Gazi halkın ekonomik sıkıntılar içinde olduğunu, buna çare olmak üzere yeni politikalar üretilmesi gerektiğini gördü. Ayrıca C.H.P’nin siyasî parti olarak halk ile yeterince ilişki kuramadığı, inkılâplar konusunda halkı gereği gibi aydınlatamadığını tesbit etti. Her iki konuda yeni kararlar almış olarak geziden döndü.